In de weken voor Kerstmis klinkt in Twente, de Achterhoek en delen van de Veluwe een diep, mysterieus geluid over de velden: de midwinterhoorn. Het blazen op dit houten instrument is een eeuwenoude traditie die alleen plaatsvindt in de donkere dagen van Advent tot Driekoningen. Het bijzondere is dat de midwinterhoorn nooit in de zomer wordt gespeeld – het hoort echt bij de winterperiode en bij de magie van de korte dagen.
De midwinterhoorn is een lange houten blaas hoorn, vaak tussen de 1,2 en 2 meter lang, gemaakt uit uitgeholde berken- of elzenstammen die met houtrepen of ijzeren banden aan elkaar worden bevestigd. Het instrument wordt geblazen met een eenvoudige houten mondstuk, en produceert een golvende, melancholieke toon die soms kilometers ver te horen is.
Oude geschiedenis
De traditie van het hoornblazen gaat terug tot eeuwen geleden. Er zijn aanwijzingen dat al in de Middeleeuwen midwinterhoorns werden gebruikt om boodschappen door te geven of dorpen te waarschuwen. Zo kon het geluid dienen om gevaar aan te kondigen of om mensen op te roepen voor een bijeenkomst.
Daarnaast speelt ook het geloof een rol. In christelijke traditie werd de hoorn gezien als een teken om de komst van het Kerstkind aan te kondigen. Het blazen in de Adventstijd symboliseerde het uitzien naar het licht dat in de duisternis geboren zou worden. Nog ouder zijn de vermoedens dat de hoorn in heidense tijden gebruikt werd bij rituelen rond de winterzonnewende, waarin men hoopte de zon en het licht te laten terugkeren.
Hoe klinkt de midwinterhoorn?
Het geluid van een midwinterhoorn is moeilijk te beschrijven. Het is geen melodie zoals bij een trompet of klarinet, maar eerder een lange, diepe toon die kan variëren afhankelijk van de hoorn en de blazer. Sommige tonen trillen of golven, andere zijn zuiver en doordringend. Vaak wordt in een gebied op meerdere plaatsen tegelijk geblazen, waardoor de klanken elkaar overlappen en door het landschap echoën. Dat geeft een bijna mystieke ervaring, alsof het landschap zelf begint te zingen.
Een belangrijk gebruiksvoorschrift is dat de hoorn niet naar voren wordt geblazen, maar schuin naar beneden, vaak boven een waterput of beek. Het water versterkt en draagt de toon verder door de omgeving.
Wie blaast er?
Midwinterhoornblazen wordt vooral beoefend door vrijwilligers en liefhebbers die zich vaak verenigen in clubs of gilden. In Twente en de Achterhoek bestaan tientallen midwinterhoornverenigingen, waar jong en oud het ambacht van het blazen en het maken van hoorns leert. Het is niet zomaar een hobby: de hoorn moet met aandacht worden gemaakt, en het blazen vereist oefening en uithoudingsvermogen.
Het doorgeven van de traditie aan nieuwe generaties is belangrijk. Kinderen leren vaak al jong de eerste tonen spelen, en dorpen organiseren speciale cursussen. Daarmee blijft het geluid van de hoorn behouden en levend.
Midwinterhoorn maken
Het maken van een midwinterhoorn is een vak apart. Een geschikte boomstam – vaak berk, els of wilg – wordt doormidden gekloofd en uitgehold. Daarna worden de twee helften weer zorgvuldig tegen elkaar gelijmd en samengebonden met biezen, houtrepen of tegenwoordig soms ijzeren ringen. Vervolgens wordt de buitenkant gladgemaakt en krijgt de hoorn zijn kenmerkende gebogen vorm. Het mondstuk wordt apart gemaakt en bepaalt in hoge mate hoe de hoorn klinkt.
Elke hoorn heeft zijn eigen klank. Dat maakt het bijzonder: geen twee midwinterhoorns zijn hetzelfde, en iedere blazer heeft zijn eigen geluid.
Midwinterhoornblazen vandaag de dag
Vandaag de dag is het midwinterhoornblazen uitgegroeid tot een traditie die veel bekijks trekt. In de Adventsperiode worden in Twente, de Achterhoek en op de Veluwe wandelingen en bijeenkomsten georganiseerd waarbij groepen hoornblazers optreden. Toeristen en belangstellenden komen speciaal om de klanken te horen. Vaak zijn er ook markten, demonstraties en verhalenvertellers die de oude gebruiken tot leven brengen.
Het blazen zelf gebeurt meestal bij zonsondergang, in de vroege avondschemering. Dat versterkt de sfeer: koude lucht, kale bomen, een ondergaande zon en dan die ene toon die door de stilte snijdt. Het roept een gevoel van bezinning en verbondenheid op, precies passend bij de adventsperiode.
Cultureel erfgoed
In 2005 werd het midwinterhoornblazen officieel erkend als immaterieel erfgoed in Nederland. Daarmee kreeg de traditie niet alleen bescherming, maar ook waardering als belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuurgeschiedenis. Sindsdien is er meer aandacht gekomen voor het doorgeven en promoten van de traditie, ook buiten de regio’s waar het van oudsher leeft.
Het midwinterhoornblazen laat zien hoe een gebruik dat ooit functioneel en religieus was, nu vooral cultureel en verbindend is. Het geluid brengt mensen samen en herinnert aan de diepe verbondenheid tussen mens, natuur en seizoenen.
Waarom blijft het bijzonder?
- Oeroud geluid: het diepe gebrom en de galm brengen je direct terug naar vroegere tijden.
- Seizoensgebonden: het klinkt alleen in de winter, waardoor het iets unieks en exclusiefs blijft.
- Gemeenschapsgevoel: blazers, dorpen en bezoekers beleven samen de traditie.
- Magische sfeer: de combinatie van stilte, kou en klank maakt het onvergetelijk.
Zelf meemaken?
Wie het midwinterhoornblazen zelf wil beleven, kan in december en begin januari terecht in Twente, de Achterhoek en op de Veluwe. Daar worden vaak speciale wandeltochten en demonstraties georganiseerd. Het is een unieke ervaring om door een donker bos of langs een bevroren beek te lopen en plotseling de melancholieke klank van de hoorn te horen.
Midwinterhoornblazen is veel meer dan een curiositeit: het is een levend stukje Nederlandse cultuur dat mensen verbindt in de donkerste tijd van het jaar. Het diepe geluid van de hoorn draagt eeuwen geschiedenis met zich mee, en roept gevoelens van bezinning en verbondenheid op. Of je nu luisteraar bent of zelf blaast: de midwinterhoorn brengt een ervaring die je niet snel vergeet.
In een tijd waarin veel tradities vervagen, staat de midwinterhoorn fier overeind. Elke winter klinkt opnieuw die ene toon over de velden – een echo van het verleden, en een symbool van licht in de duisternis.
